“Hechting, eigenwaarde en relaties.”
Elk mens wordt geboren met de behoefte naar de basisveiligheid van onvoorwaardelijk geliefd zijn, gezien en gekend worden. De eerste plek waar je dit (als alles goed gaat) vindt is in het gezin waarin je opgroeit. Maar helaas leven we niet in een ideale wereld en groeien veel jongeren op in gezinnen waar deze basisveiligheid minder aanwezig is. In deze blog ga ik in op hoe het ontbreken van deze basisveiligheid bij jongeren invloed kan hebben op het gevoel van eigenwaarde en de relaties die ze aangaan.
Totale afhankelijkheid
Als baby kom je volkomen hulpeloos ter wereld, in totale afhankelijkheid van de mensen die voor je zorgen. Als je opgroeit in een gezond en veilig gezin, dan ben je gezegend met ouders die goed kijken naar wat je nodig hebt, ook als je nog te klein bent om te praten. Ze zorgen ervoor dat je eten en drinken hebt, veilig bent, je luiers worden verschoond, je lekker kunt slapen, kunt spelen en je gezond kunt ontwikkelen. Maar ook dat je getroost wordt als je verdrietig bent en geholpen wordt als je hulp nodig hebt, wanneer je bijvoorbeeld boos en gefrustreerd raakt van alles wat je wel wíl maar nog niet kúnt.
Hechtingstheorie
In de hechtingstheorie van John Bowlby wordt de zorg van ouders zoals hierboven beschreven ‘sensitiviteit’ en ‘responsiviteit’ genoemd: het herkennen van behoeften van je kind en het goed reageren op deze behoeften. Deze houding en vaardigheid van ouders zijn belangrijk om een kind de basisveiligheid te bieden dat het zo hard nodig heeft. Het schept een vertrouwensband, waarbij het kind weet: jij kent mij, ziet wat ik nodig heb en zorgt voor mij! Dit heet: ‘veilig gehecht’ en – zo blijkt uit onderzoek – is ontzettend heilzaam voor de hele ontwikkeling van kinderen, jongeren tot in volwassenheid.
Onveilig gehecht
Maar natuurlijk leven we niet in een perfecte wereld en zijn er allerlei redenen mogelijk waardoor deze veiligheid er niet of minder is. In Nederland is zo ongeveer 30-40% van de mensen dan ook meer of minder ‘onveilig gehecht’. Deze onveiligheid kan impact hebben op relaties, maar ook op emotionele ontwikkeling, emotieregulatie en de groei naar zelfstandigheid.
Vliegbasis en thuisbasis
In de autonomieontwikkeling van jongeren is deze basisveiligheid vanuit het gezin van herkomst ontzettend belangrijk om op een gezonde manier los te komen van de ouders en steeds meer op eigen benen te gaan staan. Een jongere die veilig gehecht is heeft voldoende zelfvertrouwen opgebouwd om ‘de wereld in te gaan’ (de ‘vliegbasis’), maar voelt ook de veiligheid om weer terug te komen als het allemaal wat te spannend wordt (de ‘thuisbasis’). Wanneer de hechting niet helemaal veilig was, kan een jongere problemen hebben met niet zelfstandig durven worden of juist helemaal ‘los’ te gaan, zonder verbinding te houden.
gezonde relatie met jezelf
Vanuit een veilige vliegbasis en thuisbasis is een jongere al vanaf de kindertijd continu bezig om meer zichzelf te worden, vrije keuzes te maken en steeds meer eigen verantwoordelijkheid te dragen. Vanuit de veilige relatie met de ouders is er een diep besef van geliefd zijn en een overtuiging van eigenwaarde.
Natuurlijk twijfelt elke puber wel eens en is onzekerheid normaal, maar in de basis is er de stevige overtuiging van ‘niet perfect, maar goed genoeg’. Is de jongere onvoldoende veilig gehecht, dan is die basis minder of niet aanwezig, wat de onzekerheid doet toenemen. Zo’n jongere is bijvoorbeeld meer dan wat normaal bezig met wat anderen van hem of haar vinden en kan moeilijk zelf keuzes maken of een mening vormen (of juist andersom).
Gezonde relatie met anderen
Dit kan ook effect hebben op relaties aangaan met anderen. Een veilig gehechte jongere kan op een gezonde manier relaties leren aangaan met anderen buiten het gezin. Hij of zij kent zijn eigen grenzen, respecteert die van anderen en leert om fouten toe te geven en conflicten uit te praten. Er is een balans tussen eigen keuzes durven maken (autonomie) en tegelijkertijd in verbinding willen blijven met belangrijke anderen. Als een jongere minder veilig gehecht is en een diep besef van eigenwaarde ontbreekt, dan wordt dat lastiger. Hij of zij durft juist weinig eigen keuzes te maken en past zich alleen maar aan, of trekt zich juist te weinig van anderen aan en laat asociaal gedrag zien.
Geen hopeloze zaak
Het klinkt misschien aardig hopeloos als je hoort bij de eerdergenoemde 30-40% van de mensen die minder veilig gehecht zijn. En hoewel we te maken hebben met reëel lijden, is er zeker hoop. Allereerst is een zekere gebrokenheid ‘normaal’ en menselijk, omdat we leven in een wereld waar niets perfect is (inclusief hoe we zijn opgevoed). Er zijn dus vele soorten en maten van onveilige hechting, waarbij lang niet alles een groot negatief effect heeft.
JONGEREN ZIJN VEERKRACHTIG
Daarnaast zijn kinderen en jongeren ontzettend veerkrachtig. Lang niet iedereen heeft last van grote problemen, of heeft ermee leren omgaan. Voor wie er wel veel last van heeft bestaan er inmiddels veel interventies en therapieën gericht op het alsnog ontwikkelen van een gezonde relatie met jezelf en anderen. En ook ouders kunnen op elk later moment leren om sensitiever en responsiever te reageren op hun kind.
Betrouwbare volwassenen
Maar naast de ouders spelen ook andere betrokken volwassenen een belangrijke rol. Onderschat niet wat je kunt betekenen voor een kind of jongere in je omgeving. ‘It takes a village to raise a child’ is niet voor niets een veelgebruikt Afrikaans gezegde. We hebben liefdevolle bakens nodig om jongeren aan te moedigen in hun ontwikkeling naar volwassenheid. Opa’s, oma’s, tantes, ooms, buurvrouwen of leraren, allemaal zijn ze belangrijk.
Geliefd, gehoord, gezien
Ook als trainers, voorlichters, en het bredere team van Creatieve Preventie willen we jongeren laten ervaren dat ze het waard zijn om gezien, gehoord en geliefd te worden. Dit doen we vanuit onze liefde voor jongeren, maar ook vanuit de overtuiging dat God als ultieme Vader ieder mens ziet, kent en liefheeft en oprecht connectie met elk van ons wil maken.
Klik hier voor meer blogs van Heleen Spreeuwers in haar blogserie jongeren en prestatiedruk.
Over Heleen Spreeuwers:
Heleen Spreeuwers (1986) is eigenaar van haar bedrijf Prestatiedrukcoach.nl, waarin ze mensen helpt die last hebben van prestatiedruk in allerlei gebieden in hun leven. Zij studeerde af als maatschappelijk werker. In 2019 rondde zij de universitaire master Pedagogische Wetenschappen af. Hiervoor verdiepte zij zich in het thema ‘prestatiedruk bij jongeren’. Daarnaast is zij zangeres en brengt zij regelmatig eigen muziek uit.
VRAAG NU DE EERSTE lesbrief van (un)Shakable GRATIS AAN
Wij als Creatieve Preventie geloven dat we samen verantwoordelijk zijn om tieners mentaal weerbaar te maken. Dat is de reden waarom wij in de afgelopen maanden lespakket (un)Shakable hebben ontwikkeld. Een lespakket met zes lesbrieven vol opdrachten, sociale interacties en inzichten. We stellen tijdelijk de eerste lesbrief gratis beschikbaar voor jou als docent.
